Kiedy sąd nie udzieli rozwodu?

W większości przypadków, z którymi przyszło mi się zmierzyć w swoim życiu zawodowym to sytuacje, w których małżonkowie żądali orzeczenia przez sąd rozwodu – bez znaczenia czy z orzekaniem o winie, czy też bez. Warto jednak spojrzeć na sprawę z drugiej strony i zastanowić się nad stanem faktycznym, w którym występują okoliczności wiążące się niemożnością orzeczenia rozwodu.

Dla ułatwienia analizy powyższej kwestii najlepiej posiłkować się obowiązującą w tym zakresie regulacją prawną z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Art. 56 

§ 1…

§2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Powołana regulacja prawna wskazuje na dwie przesłanki, których wystąpienie w stanie faktycznym sprawy uniemożliwia orzeczenie rozwodu: dobro wspólnych małoletnich dzieci oraz sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

Zakaz orzekania rozwodu w sytuacji, gdy przedmiotowy stałby w sprzeczności z dobrem małoletnich dzieci małżonków, należy interpretować w kategoriach swoistego porównania sytuacji dzieci przy założeniu utrzymania istniejącego stanu rzeczy, który doprowadził do wniesienia pozwu o rozwód i jednocześnie, który istniałby dalej w sytuacji oddalenia powództwa o rozwód, z przewidywalną sytuacją dzieci po orzeczeniu przez Sąd rozwodu. Tak więc przesłanka dobra dzieci musi być oceniana przez Sąd z punktu widzenia zasad doświadczenia życiowego, gdzie z jednej strony należy uwzględnić możliwość funkcjonowania małoletnich w warunkach, gdy pomiędzy małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, oraz w jakiej małoletni znaleźliby się w sytuacji orzeczenia rozwodu. Istotnym jest, iż analizy sytuacji dobra małoletnich Sąd nie dokonuje w oparciu o stan istniejący sprzed wystąpienia przesłanek orzeczenia rozwodu, a rozpatruje przedmiotowy, istniejący w chwili orzekania rozwodu. Utrwalonym jest, że jeżeli Sąd dojdzie do przekonania na podstawie analizy stanu faktycznego, iż orzeczenie rozwodu nie naruszy dobra dziecka w sposób większy, niż znajdowanie się dziecka w sytuacji trwałego i całkowitego rozkładu pożycia małżeńskiego, to powinien wydać wyrok orzekający rozwód.

Przechodząc do powołanej na wstępie okoliczności sprzeczności orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego, to interpretować je należy jako normy moralne i obyczajowe, odnoszące się do powszechnie uznawanych wartości, które jednocześnie uznawane są za słuszne. Przyjmuje się również, iż zasady współżycia społecznego w pewien sposób prowadzą do zespolenia prawa, moralności i obyczajów, które w efekcie wzmacnia poczucie sprawiedliwości. Celem lepszego uświadomienia sobie stanu faktycznego wskazującego na niemożność orzeczenia rozwodu z powodu jego sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, powołać można przykład w postaci chociażby żądania rozwodu w sytuacji ciężkiej/nieuleczalnej choroby jednego z małżonków, który wymaga opieki.

Warto również zastanowić się nad sytuacją, w której to małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia małżeńskiego żąda rozwodu, a drugi małżonek – niewinny, nie godzi się na takie zakończenie łączącego ich małżeństwa. Otóż wspomniana sytuacja nie jest prosta, jak to niejednokrotnie twierdzą sami zainteresowani, którzy błędnie i bezpodstawnie twierdzą, że skoro nie są winni rozkładowi małżeństwa, to „na złość” nie wyrażą współmałżonkowi zgody na rozwód. Oczywiście w analizowanym stanie faktycznym problem nie występuje, gdy małżonek, który nie jest winny rozkładowi pożycia małżeńskiego, wyraża zgodę na rozwiązanie małżeństwa przez rozwód małżonkowi wyłącznie winnemu. Sytuacja staje się bardziej skomplikowana, kiedy bierzemy pod uwagę brak zgody współmałżonka na rozwiązanie małżeństwa. W takim przypadku Kodeks rodzinny i opiekuńczy na nowo odsyła zainteresowanych do owych zasad współżycia społecznego, nakazując konfrontację przedmiotowych z zasadnością niewyrażenia przez małżonka niewinnego zgody na rozwiązanie małżeństwa. Bardzo powszechnie spotkać można się z sytuacjami małżonków, gdzie jedno z nich na skutek różnych okoliczności pozostaje w faktycznym związku z inną osobą, a dodatkowo z tego związku spodziewa się dziecka. W takiej sytuacji do Sądu należy rozeznanie, czy odmowa udzielenia rozwodu przez małżonka niewinnego będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Należy bowiem mieć na uwadze okoliczności faktyczne dotyczące małżeństwa, a także nowego związku i przede wszystkim dobra małoletniego dziecka, które z takiego związku się narodzi.

Zgodnie z jednym z istniejących w analizowanej mierze kierunków orzecznictwa, odmowa udzielenia zgody przez małżonka niewinnego rozkładowi pożycia małżeńskiego na rozwiązanie małżeństwa w sytuacji, gdy związek małżeński jest martwy, jest sprzeczne z zasadami współżycia małżeńskiego.

Zapytać można, w jakich sytuacjach odmowa wyrażenia zgody na rozwiązanie małżeństwa przez małżonka niewinnego rozkładowi pożycia będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego? Do takiej sytuacji dojdzie w szczególności w chwili, gdy:

• odmowa zgody na rozwód ma jedynie na celu zamanifestowanie współmałżonkowi swojej wyższości,
• odmowa zgody ma służyć uniemożliwieniu przez małżonka winnego ułożenia sobie życia na nowo,
• odmowa zgody podyktowana jest obawą przed wszczęciem, po orzeczeniu rozwodu, postępowania o podział majątku dorobkowego małżonków,
• odmowa zgody na rozwód podyktowana jest jedynie szykaną, pod wpływem uczuć zemsty i nienawiści pod adresem współmałżonka.

Na koniec warto wspomnieć, iż motywy moralne, czy religijne odmowy wyrażenia zgody na rozwód przez małżonka niewinnego rozkładowi pożycia małżeńskiego, nie są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Co więcej, to na małżonku wyłącznie winnym ciąży ciężar udowodnienia w toku postępowania rozwodowego, że odmowa zgody na rozwód przez małżonka niewinnego jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.